ΕΥΠΑΛΙΟ
Σαν ενιαίο πολεοδομικό συγκρότημα, το Ευπάλιο όπως έχει πλέον διαμορφωθεί με την νέα οικιστική πραγματικότητα μαζί με τους οικισμούς Καστράκι, Γρηγορίτικα, Πευκάκι, Νέα Κούκουρα,Πηγή, Μαγούλα και Μοναστηράκι έχει περίπου 2000 πληθυσμό, που σταδιακά αυξάνει από την Άνοιξη και τους καλοκαιρινούς μήνες φθάνει στους 7000.
Το Ευπάλιο είναι χτισμένο στα βορειοανατολικά πρανή της αρχαίας Ακρόπολης του Ευπαλίου που άκμασε πριν 2500 χρόνια, όπως αναφέρει και ο Θουκυδίδης, και πάνω στην ομώνυμη κοιλάδα που διασχίζεται από τον μικροπόταμο Μανδήλω.
Στην εποχή της τουρκοκρατίας το συναντάμε με την ονομασία Σουλε παίρνοντας το όνομα από τον Σουλεϊμάν Πασά που ήταν ο αφέντης της περιοχής.
Η νεότερη ιστορία του ξεκινά από τις αρχές του 20 ου αιώνα με κατοίκους που προήρχοντο κυρίως από τους ορεινούς οικισμούς Άνω και Κάτω Καριά.
Από τα μέσα του 20 ου αιώνα άρχισαν να εγκαθίστανται σ΄αυτό πολίτες που προήρχοντο από άλλα μέρη της γύρω περιοχής και κυρίως από την ορεινή Δωρίδα (Αρτοτίνα κλπ), κεντρική Δωρίδα (Τείχιο,Παλαιοξάρι κλπ) και την ορεινή Ναυπακτία.
Στο Ευπάλιο τις τελευταίες δεκαετίες λειτουργούν σειρά Υπηρεσιών εκτός του Δημαρχείου, όπως Αστυνομία, Ειρηνοδικείο, Αγροφυλακή, Κτηνιατρείο, Δασονομείο, Ένωση Γεωργικών Συνεταιρισμών Δωρίδας, Βρεφονηπιακό Σταθμό, Δημοτικό Σχολείο, Γυμνάσιο, Λύκειο, ΕΛΤΑ, Γεωργικό Γραφείο Γεωπόνων, Αγροτικό Ιατρείο, Υποθηκοφυλακείο.
Πρώτη μαρτυρία για το Ευπάλιο στο Θουκυδίδη
Από πότε όμως μαρτυρείται το συγκεκριμένο τοπωνύμιο, ποια η πιθανή ετυμολογία του και ποια ήταν η πορεία της περιοχής στο χρόνο;
« Ο Δημοσθένης……….θα περνούσε από το έδαφος των Οζολών Λοκρών, για να φθάσει εις το Κυτίνιον της Δωρίδος, έχοντας δεξιά τον Παρνασσό, μέχρι να κατέβει στο έδαφος των Φωκέων, οι οποίοι -όπως πιστευόταν –πρόθυμα θα λάβαιναν μέρος στην εκστρατεία λόγω της κατά παράδοση φιλίας τους με τους Αθηναίους …….. Διανυκτέρευσε δε με το στρατό του στον περίβολο του ναού του Νεμείου Διός ……και τα ξημερώματα ξεκίνησε κατευθυνόμενος στην Αιτωλία. Την πρώτη μέρα κυρίευσε την Ποτιδάνεια, τη δεύτερη το Κροκύλειο και την Τρίτη το Τείχιο, όπου και έμεινε. Έστειλε δε τα λάφυρα στο Ευπάλιο της Λοκρίδας γιατί σκόπευε να υποτάξει τα άλλα μέρη και στη συνέχεια να επιστρέψει στη Ναύπακτο», (πρβ. Θουκυδίδου Ιστορίαι, 3 ο βιβλίο, παρ.95 & 96 )
Αυτές τις πληροφορίες και την αναφορά για πρώτη φορά του τοπωνυμίου ΕΥΠΑΛΙΟ διαβάζουμε στο έργο του Θουκυδίδη, του ιστορικού του 5 ου αι. π.Χ, ο οποίος συνέγραψε την ιστορία του Πελοποννησιακού πολέμου, του μακροχρόνιου εμφύλιου πολέμου της αρχαιότητας που συγκλόνισε την Ελλάδα και κόστισε ανθρώπινες ζωές, προκάλεσε υλικές και οικονομικές καταστροφές και έθεσε υπό αμφισβήτηση αξίες και ιδανικά,
Η Ακρόπολη του Ευπαλίου παρουσιάζει μεγάλο αρχαιολογικό ενδιαφέρον
Η Ακρόπολη του Ευπαλίου που έχει χαρακτηρισθεί από μελετητές ως η «Ακρόπολη των Δωριέων» , βρίσκεται στο λόφο «Γύρος» ή «Παλιόκαστρο» νοτιοδυτικά του Ευπαλίου. Το 1993 με την στήριξη του Ιδρύματος Κουβέλη, έγιναν από την Εφορία Μεσαιωνικών Αρχαιοτήτων Δελφών κάποιες μικρές πρώτες ανασκαφές και βγήκαν στην επιφάνεια σημαντικά ευρήματα αξιόλογα για την παραπέρα διερεύνηση, όπως τείχη μεγάλου πάχους, οκτώ πύργοι, δύο πύλες εξόδου, αίθουσες φρουρών, σπόνδυλοι κιόνων, θραύσματα αγγείων κ.ά.
Το κάστρο σύμφωνα με τους ιστορικούς δοκιμάστηκε σημαντικά από το μεγάλο σεισμό το 373 π.χ. και ακόμα περισσότερο από το σεισμό του 553 π.χ. έχοντας υποστεί σημαντικές καταστροφές.
Η θέση που κατέχει η Ακρόπολη του Ευπαλίου είναι στρατηγικής σημασίας και ελέγχει με ευκολία όλη την γύρω περιοχή από τον Πατραϊκό κόλπο και την σημερινή Γέφυρα Ρίου- Αντίρριου, ανατολικά τον Κορινθιακό Κόλπο και όλα τα γύρω ορεινά της Δωρίδας και της Ναυπακτίας. Θέα μαγευτική που αξίζει κανείς να θαυμάσει και απολαύσει. Η πρόσβαση είναι από χωματόδρομο που ξεκινά στη θέση Κτίρια, Αγίας Παρασκευής, στο δρόμο Ευπαλίου-Μοναστηρακίου.
Το Ευπάλιο στους Αλεξανδρινούς χρόνους
Συνεχίζοντας το οδοιπορικό μας στο χρόνο συναντάμε μνεία της περιοχής μετά το θάνατο του Μ. Αλεξάνδρου, όταν ο Πύρρος,ο βασιλιάς της Ηπείρου κατέλαβε τη Δυτική Λοκρίδα (Ναύπακτος –Ευπάλιο) και με το τέλος του αρχαίου κόσμου το Ευπάλιο ανήκε στη ρωμαϊκή επαρχία των Πατρών. Δοκιμάστηκε-όπως και άλλες περιοχές - από επιδρομές, λεηλασίες και φυσικές καταστροφές: ένας μεγάλος σεισμός ισοπέδωσε την πολιτεία. Το τοπωνύμιο ξεχάστηκε. Επανεμφανίστηκε -πιθανά -μεταξύ 1865-1870, όταν παραχωρήθηκαν γεωργικοί κλήροι και εγκαταστάθηκαν στην περιοχή αγωνιστές-κληρούχοι από την Ποτιδάνεια.
Σημαντική ήταν η περίοδος της εξάπλωσης του Χριστιανισμού: κατά τον 4 ο αι, μ. Χ. είχε πάρει μεγάλες διαστάσεις, σε σημείο που χτίστηκε μέσα στο άλσος του Νέμειου Διός (δυτική όχθη της Μαντήλως ) η μοναδική στην περιοχή εκκλησία της Αναλήψεως.
Το Ευπάλιο στη Βυζαντινή εποχή
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την περιοχή επέδειξε στη βυζαντινή εποχή η δυναστεία των Κομνηνών. Στα μοναστήρια που ίδρυσαν κατά μήκος της Μαντήλως παραχώρησαν εκτάσεις εύφορες, με αποτέλεσμα να ιδρυθούν μικροοικισμοί. Επί Φραγκοκρατίας μαρτυρείται ανάπτυξη της περιοχής, που διοικητικά υπαγόταν στο Θέμα (διοικητική περιφέρεια) της Ελλάδας.
Το Ευπάλιο στην Τουρκοκρατία
Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας οι Τούρκοι κατέλαβαν τη Ναύπακτο, ίδρυσαν πασαλίκι με έδρα την πόλη και σ’ αυτό υπήχθη και το Ευπάλιο. Δοκιμάστηκε ο πληθυσμός από τις βιαιότητες των κατακτητών και στην ευρύτερη περιοχή της Ρούμελης ιδρύθηκαν 15 αρματολίκια, ένα εκ των οποίων εκείνο του Λιδορικίου, όριζε και την περιοχή του χωριού μας. Στα χρόνια του αγώνα στην περιοχή έδρασαν φλογεροί πατριώτες: Δήμος Σκαλτσάς, Τριαντάφυλλος Αποκορίτης, Παπαδημήτρης Καραμεσίνης, Ανδρίτσος Σιαφάκας, κ.ά. Ο πληθυσμός δραστηριοποιήθηκε και στις άλλες μεγάλες στιγμές τουέθνους: πόλεμο του 1897, βαλκανικούς πολέμους, μικρασιατική εκστρατεία, πόλεμο του ’40 και κάποιοι πολέμησαν και στην Κορέα.
Ετυμολογία του τοπωνυμίου «Ευπάλιο»
Όσον αφορά την ετυμολογία του τοπωνυμίου έχουν διατυπωθεί διάφορες υποθέσεις:Ευπάλιο= ευ + πόλιον (από τη λ. πόλη),δηλαδή ωραία μικρή πόλη, χαρακτηρισμός που αντιπροσωπεύει την περιοχή. Κατ’ άλλη άποψη προέρχεται από το ευ+πάλι, δηλαδή καλή επιστροφή. Τέλος υποστηρίζεται ότι προέρχεται από το ευ+πάλη (βλ. και το όνομα Ευπαλίνος), δηλαδή καλή πάλη, δηλαδή τόπος προέλευσης καλών αθλητών,Όμως, όπως αναφέρεται και στο βιβλίο του κ. Ηλιόπουλου, δεν είναι γνωστό όνομα κάποιου αθλητή από την περιοχή.
Αξιοθέατα της περιοχής:
Το εκκλησάκι του Αη-Γιάννη που βρίσκεται σε μικρή απόσταση από το Ευπάλιο (περίπου 3 χλμ. προς βορρά ), σε μια τοποθεσία ιδιαίτερου φυσικού κάλλους,στο λόφο του Αη-Νικόλα. Το μικρό εκκλησάκι, καθολικό μοναστικού συγκροτήματος, χτίστηκε από τον αυτοκράτορα Μανουήλ Α’ τον Κομνηνό περί το 1150 μ.Χ..
Αρχικά ήταν αφιερωμένο στον Άγιο Νικόλαο, όπως μαρτυρείται από κείμενα και τις τοιχογραφίες του ναού, οι οποίες αποτύπωναν σκηνές από τη ζωή και τα θαύματα του Αγίου. Κατά πάσα πιθανότητα η μετονομασία του μικρού ναού οφείλεται στον Πουκεβίλ –Γάλλο πρόξενο στα Ιωάννινα επί εποχής Αλή πασά- ο οποίος λίγο πριν την επανάσταση του 1821 περιηγήθηκε την περιοχή και κατέγραψε όποιες πληροφορίες άκουσε από τους κατοίκους. Όμως δεν έλεγξε και την ορθότητά τους. Εξωτερικά ο ναός έχει σχήμα σταυρού, είναι κτισμένος κατά το πλινθοπερίβλητο σύστημα δομής με ασβεστοκονίαμα, ημικατεργασμένους λίθους και λίγους πλίνθους. Οι τοιχογραφίες του είναι δείγματα τέχνης του 12 ου και 13 ου αι. μ. Χ.. Άλλες απ’ αυτές είναι κατεστραμένες, άλλες σώζονται αποσπασματικά και ελάχιστες διατηρούνται καλύτερα,
Για τη φθορά ευθύνονται αρκετοί παράγοντες: ο χρόνος, η διάβρωση του εδάφους, οι σεισμοί-φαινόμενο συνηθισμένο στην περιοχή-και ο ίδιος ο άνθρωπος, αφού το εκκλησάκι χρησίμευε ως καταφύγιο καταδιωγμένων και σαν αποθήκη πυρομαχικών και τροφίμων επί Τουρκοκρατίας. Στον ιερό αυτό χώρο τα νεότερα χρόνια, μέσα στη ρεματιά, γίνεται λειτουργία κατά την ημέρα του Αγίου Πνεύματος.
Το μοναστήρι της Βαρνάκοβας, στο νοτιώτερο τμήμα των Βαρδουσίων και στην άκρα δυτική πλευρά της επαρχίας Δωρίδος. Περιβάλλεται από κατάφυτο δάσος από βελανιδιές, κέδρους, καστανιές και άλλα δέντρα, και βρίσκεται σε υψόμετρο 760 μέτρων. Ιδρύθηκε από τον όσιο Αρσένιο το 1077 μ. Χ. και είναι το πέμπτο κατά σειρά αρχαιότητος μοναστήρι της πατρίδας μας.
Ως προς την προέλευση της ονομασίας οι γνώμες διχάζονται: άλλοι λένε πως το «Βαρνάκοβα» είναι σλαβικό τοπωνύμιο της περιοχής και άλλοι πως η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας έχει αγιογραφηθεί σε κάποιο μέρος της Ρωσίας ή της Σερβίας που έφερε αυτό το όνομα. Ευνοήθηκε ιδιαίτερα από τη δυναστεία των Αγγέλων Κομνηνών της Ηπείρου. Η μονή ανήκε εδαφικώς στο Δεσποτάτο της Ηπείρου και ήταν από τα πιο φημισμένα μοναστήρια του. Παρέμεινε υπό ελεύθερο ελληνικό καθεστώς καθ’ όλη τη Φραγκοκρατία. Μέλη της προαναφερθείσας δυναστείας έχουν ενταφιαστεί στο καθολικό της μονής. Εδώ φυλάσσονται σημαντικά για την ιστορία της περιοχής έγγραφα
Σ’ αυτήν ορκίστηκαν φιλικοί της περιοχής, έγινε ορμητήριο των καπεταναίων της (βλ. Ανδρίτσος Σαφάκας) και καταφύγιο καταδιωγμένων Μεσολογγιτών μετά την ηρωική έξοδό τους, Πολιορκήθηκε από τις δυνάμεις του Κιουταχή όμως – παρά τη γενναία αντίσταση των υπερασπιστών της –οι Τούρκοι μπήκαν στο μοναστήρι και το λεηλάτησαν. Όταν το 1829 οι Πατέρες της Βαρνάκοβας επέστρεψαν στη μονή τη βρήκαν ερείπια και φρόντισαν να ξαναχτίσουν το Καθολικό της και να την αναστηλώσουν. Τότε ο Ιωάννης Καποδίστριας, παρά την οικονομική δυσπραγία του τόπου-διέθεσε 1800 χρυσούς φοίνικες για την αναστήλωσή της. Γιαυτό θεωρείται ο «δεύτερος κτήτωρ» της.
 |
Όπως λέει και ο ποιητής ¨…πώς χώρεσε τόση ομορφιά σε τόσα λίγα …μέτρα! ¨. Δεν είναι υπερβολή. Το τοπίο της Δωρίδας, που σφιχταγκαλιάζει το Ευπάλιο, όπως την αποκαλούν χαριτολογώντας οι κάτοικοί της, είναι σαγηνευτικό, γεμάτο εκπλήξεις και εναλλαγές. Ακρογιάλια, λιμανάκια, κοσμικές αμμουδιές, απομονωμένοι ορμίσκοι, βράχια, ποτάμια, λίμνες, ορεινά μονοπάτια περιπάτου, κάμποι, βιότοποι, βουνά, λαγκαδιές, έλατα, πλατάνια πάνω στη θάλασσα, νησάκια καταπράσινα, χωριουδάκια λουσμένα στο κύμα κι άλλα πνιγμένα στο πράσινο σε βουνοπλαγιές. |
 |
 |